AŞURE NEDEN ANADOLU’NUN ORTAK HAFIZASIDIR?
Anadolu’nun en köklü geleneklerinden biri olan aşure, yüzyıllar boyunca hem inançların hem de birlikte yaşam kültürünün sembolü haline geldi. İslam dünyasında Muharrem ayının onuncu günü kutlanan Aşure Günü, tarihsel kökenleri, ritüelleri ve toplumsal yansımalarıyla dikkat çekiyor. Aşure geleneği yalnızca dini bir anma değil, aynı zamanda paylaşmanın ve toplumsal dayanışmanın da yemeğe yansımış bir biçimi olarak öne çıkıyor.
AŞURE TARİH BOYUNCA HANGİ KÜLTÜRLERDE YER BULDU?
Aşure benzeri yemeklerin kökeni, yalnızca İslam kültürüyle sınırlı değil. Eski Mısır, Mezopotamya ve Antik Yunan'da buğday ve baklagillerle hazırlanan lapalar, bereket ritüellerinde yer alıyordu. Yunanistan’daki Anthesteria Festivali, Ermenilerin Anuşabur tatlısı, İngiltere’deki plum pudding ve Çin’deki “bao zou” gibi örnekler, aşure geleneğinin evrensel bir geçmişe sahip olduğunu ortaya koyuyor.
İSLAMİ GELENEKLERDE AŞURE NEYİ TEMSİL EDİYOR?
İslam inancında Aşure Günü; Hz. Nuh’un gemisinin karaya oturduğu gün, Hz. Musa’nın Firavun’un zulmünden kurtuluşu, Hz. Adem’in tövbesinin kabulü ve Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilişi gibi olaylarla ilişkilendirilir. Özellikle Alevi ve Caferi inancında bu gün, matem havasında anılırken, aşure 12 imamı simgeleyecek şekilde 12 malzeme ile hazırlanır.
BEKTAŞİLER VE MEVLEVİLER İÇİN AŞURE NEDEN ÖZELDİR?
Bektaşi tekkelerinde kutsal kazanlarda pişirilen aşure, paylaşımın ve birlikteliğin simgesidir. Mevlevilikte ise bu gelenek, 15. yüzyılda Meşhed’den gönderilen bir kazanla başlamış, sade ve sembolik bir ritüele dönüşmüştür. Her iki inanç sisteminde de aşure, dünyevi tatların ötesinde bir maneviyat taşıyan çorba olarak görülür.
OSMANLI SARAYINDA AŞURE NASIL HAZIRLANIRDI?
Osmanlı döneminde saray mutfağı, aşure geleneğinin en görkemli örneklerine sahne oldu. Topkapı Sarayı’nda Muharrem’in onuncu gününe özel olarak üç ayrı türde aşure pişirilirdi. Bu aşureler, halk, saray mensupları ve padişah için farklı içeriklerle hazırlanırdı. Ayrıca aşurelik buğday “deve dişi” buğdaydan seçilir ve özel izinle temin edilirdi. Hazırlanan tatlı, yalnızca sarayda değil, kışlalarda, tekkelerde ve yoksullara da ikram edilerek sosyal dayanışma sağlanırdı.
DÜNYADA AŞUREYE BENZEYEN BAŞKA HANGİ YEMEKLER VAR?
Aşureye benzeyen tatlılar sadece Anadolu’ya özgü değildir. Ermeni Anuşabur’u, Rodos ve Samos adalarındaki “Goliva”, Çin’in “bao zou” yemeği, İngiltere’nin “plum pudding”i ve İran’ın “Sholeh Zard” tatlısı, bu geleneğin farklı kültürlerdeki versiyonlarını yansıtır. Bu yemeklerin çoğu da tıpkı aşure gibi toplu etkinliklerde, dini günlerde ya da yeni yıl kutlamalarında yapılır.
AŞURENİN MALZEMELERİ NELERDİR?
Geleneksel aşure tarifinde yer alan temel malzemeler şunlardır:
-
Buğday (temel malzeme)
-
Nohut
-
Kuru fasulye
-
Ayva
-
Elma
-
Kuru üzüm
-
Kuru incir
-
Kuru kayısı
-
Ceviz
-
Fındık
-
Badem
-
Nar taneleri
-
Tarçın
-
Karanfil
-
Şeker
-
Çörek otu
-
Gül suyu veya zemzem (isteğe bağlı)
Bazı tariflerde mısır, çiğ bulgur, hafif pişirilmiş pirinç ve farklı şerbet türleri de kullanılmaktadır.
AŞURE NEDEN TOPLUMSAL BARIŞIN SEMBOLÜDÜR?
Gastronomi uzmanı Dr. Mehmet Uhri’ye göre, aşure ile İspanya’nın paellası karşılaştırıldığında, aşure iç içe geçmiş, ayrıştırılamayan kültürlerin yemeği olarak öne çıkar. Paella ise bileşenleri birbirinden ayrılabilir bir yemek olduğu için kültürel ayrışmayı simgeler. Aşure, bu yönüyle Anadolu’nun hoşgörüsünü, dönüşümünü ve barışçıl yapısını mutfak üzerinden anlatan güçlü bir sembol olarak değerlendirilmektedir.
